Chấn Thương Hàm Mặt | Bài giảng CĐHA

– 3 tầng:
+ Tầng trên: xương trán, bờ trên ổ mắt
+ Tầng dưới: xương hàm dưới, là xương động duy nhất của hàm mặt, có các cơ nâng hàm và hạ hàm bám.
+ Tầng giữa: bao gồm xương hàm trên (có xoang hàm), 2 xương gò má, xương chính mũi, hệ thống sàng hàm. Xương gò má và hàm trên tạo thành bờ và thành ổ mắt. Mỏm tiếp xương gò má với mỏm tiếp xương thái xương tạo thành cung tiếp, đối chiếu giải phẫu tương ứng với mỏm vẹt xương hàm dưới.

* Giải phẫu nền sọ

[gallery link="file" columns="4" ids="88882,145506,88884,88885,88923,88924,88888,88889,88890,88891,88892,88893"]

II. Chấn thương hàm mặt

1. Vỡ xương bên

– Gãy cung tiếp xương gò má

[gallery columns="5" link="file" ids="19385,19386,19387,19389,145406,19388,19390,19401,19402,19409"]

– Vỡ xương bướm

[gallery link="file" ids="19403,19406,19407,88785,88787,88786"]

– Vỡ xương thái dương

[gallery columns="5" link="file" ids="19416,19417,19418,19420,19421,19422,19423,19424,19425"]

2. Vỡ xương mặt trung tâm

* Gãy xương mũi

– Chấn thương ở mũi là tương đối phổ biến. Trong các trường hợp chấn thương vùng mặt, gãy xương mũi chiếm khoảng 40% của chấn thương xương.
– Giải phẫu xương mũi: Mũi được hỗ trợ bởi sụn ở trước dưới và xương ở sau trên. Xương mũi là một xương đôi, gồm: phần mũi của xương trán và xương hàm (2) tạo thành một khung để hỗ trợ cấu trúc khung xương sụn mũi (1).

=> Giải phẫu CT xương mũi:

[gallery link="file" columns="4" ids="155681,155682,155683,155684,155685,155686,155687"]

– Chụp X-quang phát hiện tốt gãy xương mũi bằng tư thế nghiêng, không cho phép xác định sự gián đoạn của sụn.

[gallery link="file" columns="4" ids="19392,19400,61970,96727,123768,123769,176559"]

– CLVT có độ nhạy gần 100% cho gãy xương mũi. Hình ảnh mất liên tục một hoặc hai bên xương mũi.

[gallery columns="4" link="file" ids="155692,155689,155690,155691,145417,145418,19393,19394,19395,19397,19398,19399"]

=> Case lâm sàng 1:

[gallery link="file" columns="5" ids="161707,161708,161709,161710,161711"]

* Vỡ xương ổ mắt

[gallery link="file" ids="156668,160484,160485,156670,156671,156672"]

=> Case lâm sàng 1:

[gallery link="file" ids="49992,49991,49986,49989,49988,49987"]

3. Phân loại

* Gãy tầng dưới

– Tức là gãy xương hàm dưới, chiếm tỷ lệ khoảng 30-40% gãy xương vùng hàm mặt.
– Xương hàm dưới là một xương lẻ, đối xứng, tạo lên tầng mặt dưới, có nhiều điểm nhô (cằm, góc hàm) nên rất dễ gãy.
– Có hệ cơ nhai bám tận, lực tác dụng đối kháng, nên sau khi gãy => thường bị biến dạng thứ phát.
– Là xương di động, có răng cắm vào xương ổ răng, quan hệ khớp cắn trung tâm với răng hàm trên cố định, đó là cơ sở giúp nắn chỉnh và cố định xương gãy.
– Là xương dẹt, mỏng, ngoài đặc, trong xốp, chỉ được nuôi dưỡng với động mạch răng dưới, nên khi gãy ít chảy máu nhưng chậm liền xương.

– Phân loại:
+ Gãy từng phần: Gãy xương ổ răng, vỡ lồi cầu, gãy mỏm vẹt, gãy bờ dưới xương, xuyên thủng xương.

– Gãy toàn bộ: Một đường: gãy vùng giữa, vùng bên, vùng góc hàm, cành lên, lồi cầu. Hai đường: gãy đối xứng, không đối xứng. Ba đường: phức tạp.

[gallery link="file" columns="4" ids="19015,154141,154142,167779,167780,145404,145412"]

+ Vùng cổ lổi cầu nơi mang lồi cầu tiếp giáp với xương thái dương tạo thành khớp thái dương hàm là nơi dễ bi gãy nhất khi bị chấn thương ở góc hàm dưới, nếu lực đập bên góc hàm phải sẽ làm cổ lồi cầu bên trái bị chấn động và bị gãy. Cổ lồi cầu rất nhỏ nên khi gãy, xương khó lành thương hơn các nơi khác.

[gallery columns="2" link="file" ids="19010,19415"]

+ Trật khớp thái dương hàm (temporomandibular joint dislocation): bao gồm trật ra trước (thường gặp nhất), trật lên trên, trật ra sau.

=> Case lâm sàng 1:

[gallery link="file" columns="5" ids="66867,66868,66869,66870,66872"]

=> Case lâm sàng 2:

[gallery link="file" columns="5" ids="66876,66877,66878,66879,66880"]

=> Case lâm sàng 3:

[gallery link="file" columns="4" ids="68052,68053,68054,68055,68056,68058,68059,68060"]

=> Case lâm sàng 4:

[gallery columns="5" link="file" ids="69712,69713,69714,69716,69717,69718,69719,69720,69721,69722"]

=> Case lâm sàng 5:

[gallery link="file" columns="5" ids="76872,76863,76864,76865,76866,76867,76868,76869,76870,76871"]

=> Case lâm sàng 6:

[gallery link="file" ids="126554,126555,126556,126557,126558,126559"]

* Gãy tầng trên

– Gãy xương trán, xương thái dương, bờ trên ổ mắt

[gallery link="file" columns="4" ids="145439,145441,19019,145436"]

* Gãy tầng giữa

– Gãy một phần: gãy xương ổ răng, gãy mỏm lên, gãy bờ dưới xương ổ mắt, góc trong mắt, lún hố nanh, gãy mỏm và vòm khẩu cái.

– Gãy toàn bộ:
=> Gãy dọc:
+ Lannelogue: đường gãy ở giữa, tách rời hai xương hàm trên, tạo kẽ hở giữa hai răng cửa giữa, niêm mạc khẩu cái bị rách.
+ Richet: gãy dọc một bên qua răng cửa bên hoặc răng nanh.
+ Bassereau: phối hợp Lannelogue và Richet chia xương hàm trên thành ba đoạn.
+ Huet: đường gãy hình tam giác, đỉnh là mấu lên xương hàm trên, hai góc là hai răng nanh.
+ Walther: gồm ba đường gãy dọc, một ở giữa, hai đường khác qua răng hàm nhỏ thứ nhất hoặc răng hàm nhỏ thứ hai, phối hợp với một đường gãy ngang (Le Fort I).

=> Gãy ngang (Gãy Le Fort)

+ Le Fort I (Guérin): đường gãy nằm ngang từ phần dưới hốc mũi, đi sang hai bên trên các chóp răng ra sau đến lồi củ xương hàm trên, 1/3 dưới chân bướm, ở giữa vỡ vách ngăn mũi và 1/3 xương lá mía.

[gallery link="file" columns="4" ids="145393,145409,19022,145388"]

=> Case lâm sàng 1:

[gallery link="file" columns="2" ids="56265,56266"]

+ Le Fort II (Tách rời sọ mặt giữa, dưới xương gò má): đường gãy đi qua giữa xương chính mũi, làm tổn thương thành trong hốc mắt, qua xương lệ ra ngoài cắt bờ dưới hốc mắt cạnh hoặc qua lỗ dưới ổ mắt, rồi đi dưới xương gò má và đi ra sau qua lồi củ xương hàm trên, cắt qua 1/3 giữa xương chân bướm hàm. Bên trong đường cắt đi qua giữa xương vách ngăn mũi. Ở thể gãy này cung tiếp gò má còn nguyên vẹn.

[gallery link="file" columns="2" ids="145396,145390"]

=> Case lâm sàng 1:

[gallery link="file" columns="4" ids="43893,43892,43890,43889"]

+ Le Fort III (Tách rời sọ mặt cao, trên xương gò má):
Đường thứ nhất: đi qua xương chính mũi nhưng ở cao, sát đường nối trán mũi, chạy dọc vách trong ổ mắt qua mấu lên xương hàm trên qua xương lệ, xương giấy tới khe bướm rồi cắt qua 1/3 trên xương chân bướm ngoài.
Đường thứ hai: chạy tiếp từ góc ngoài khe bướm qua vách ngoài ổ mắt tới mấu mắt ngoài nơi tiếp nối giữa xương trán và gò má.
Đường thứ ba: ở trong, qua 1/3 trên xương lá mía, sát nền sọ. Có thể ảnh hưởng đến lá sàng, vách màng não cứng và dịch não tủy có thể qua đó chảy ra.

[gallery columns="4" link="file" ids="145398,19029,145391,19025,19026,19027,19028"]

III. Chấn thương nhãn cầu

– Chấn thương nhãn cầu là một trong những nguyên nhân gây mù lòa và giảm thị lực.
– Trong cấp cứu nhiều khi khó đánh giá tổn thương nhãn cầu do: phù nề phầm mềm, tri giác bệnh nhân => chẩn đoán hình ảnh đóng vai trò quan trọng.

[gallery link="file" columns="4" ids="70959,70928,71319,71320,71321,71322,70956,70955"]

* Tổn thương tiền phòng

– Rách giác mạc (Corneal Laceration): thường được chẩn đoán trên lâm sàng, tổn thương từ nông tới sau. Tổn thương sâu có thể dẫn tới tụ máu tiền phòng, vỡ nhãn cầu.

[gallery link="file" ids="116159,55287,55288"]

– Tụ máu tiền phòng (Hyphema): mức máu dịch khi thăm khám lâm sàng, giảm thể tích tiền phòng, tăng tỷ trọng tự nhiên tiền phòng trên phim chụp trước tiêm.

[gallery link="file" columns="5" ids="116161,55256,55207,116164,55208"]

* Tổn thương thủy tinh thể

– Trật bán phần (Partial Lens Dislocation): thay đổi hướng thủy tinh thể, phối hợp rách thủy tinh thể, tụ máu tiền phòng.

[gallery link="file" ids="55209,55210,55266,55264,156437,173610"]

=> Case lâm sàng 1:

[gallery link="file" columns="4" ids="124733,124734,124735,124736,124737,124739,124740"]

=> Case lâm sàng 2:

[gallery link="file" columns="4" ids="145634,145636,145637,145638,145639,145640,145641"]

– Trật hoàn toàn (Complete Lens Dislocation): trật thủy tinh thể ra sau (thường gặp), trật ra trước (xóa tiền phòng).

[gallery link="file" ids="55211,55172,55204,55290,55257,116167"]

=> Case lâm sàng 1:

[gallery link="file" columns="5" ids="145355,145356,145357,145358,145359"]

=> Case lâm sàng: Đục và trật thủy tinh thể

[playlist type="video" ids="87802"]

– Đục thủy tinh thể do chấn thương (Traumatic Cataract): thường được chẩn đoán trên lâm sàng. Nguyên nhân do rách bao thủy tinh thể gây phù nề. Giai đoạn đầu giảm tỷ trọng => giai đoạn muộn tăng tỷ trọng, vôi hóa.

=> Case lâm sàng 1:

[gallery link="file" columns="5" ids="116170,55174,55175,55176,55177"]

* Tổn thương phần sau

– Bong võng mạc (Retinal Detachment)
+ Bong võng mạc là tình trạng mà trong đó lớp thần kinh cảm thụ của võng mạc bị tách ra khỏi lớp biểu mô sắc tố do sự tích tụ dịch trong khoang dưới võng mạc.
+ Bong võng mạc được chia ra làm 3 loại: Bong võng mạc nguyên phát / Bong võng mạc co kéo / Bong võng mạc xuất tiết.

[gallery link="file" columns="4" ids="55243,71229,55181,55265,156674,55294,55259"]

=> Case lâm sàng 1:

[gallery link="file" columns="5" ids="81073,81074,81075,81076,81077,81078,81079,81080,81081,81082"]

=> Case lâm sàng 2:

[gallery link="file" columns="5" ids="108495,108496,108497,108498,108499"]

=> Case lâm sàng 3:

[gallery link="file" columns="2" ids="87723,87724"] [playlist type="video" ids="87725"]

– Bong màng đệm (Choroidal Detachment)
+ Bong màng đệm là do sự tích tụ của dịch (thanh dịch hoặc máu…) ở trong khoang ảo ở dưới mạch mạc nằm giữa mạch mạc và củng mạc. Khoang ảo dưới mạch mạc kéo dài từ vòng thắt (serrata ora) vào đĩa thị giác.
+ Nó thường liên quan đến giảm áp lực do tình trạng viêm, chấn thương hoặc sau phẫu thuật.

[gallery link="file" columns="4" ids="71231,55226,55228,55229,55269,71270,55296,156676"]

=> Case lâm sàng 1:

[gallery link="file" columns="5" ids="55234,55235,55236,55237,55238"]

=> Case lâm sàng 2:

[gallery link="file" ids="146646,146647,146648,146649,146650,146651"]

=> Case lâm sàng 3:

[gallery link="file" ids="148956,148957,148958,148959,148960,148961"]

=> Case lâm sàng 4:

[gallery link="file" ids="151628,151629,151630,151631,151632,151633"]

=> Phân biệt bong võng mạc: vì biểu mô võng mạc kết thúc tại bờ răng cưa của màng mạch – vòng thắt (vị trí góc 2h và 10h trên mặt phẳng axial) => bong võng mạc sẽ không đi qua điểm này, bong màng đệm không bị giới hạn khi đi qua điểm này.

[gallery columns="4" link="file" ids="71222,148962,148963,148964"]

– Chảy máu dịch kính (Vitreous Hemorrhage): dịch kính tăng tỷ trọng tự nhiên, có thể 1 phần hoặc toàn bộ.

[gallery link="file" columns="4" ids="55220,55221,55225,55258,55263,127921,156444,156678"]

=> Case lâm sàng 1:

[gallery link="file" columns="5" ids="55273,55274,55275,55276,55277"]

=> Case lâm sàng 2:

[gallery link="file" columns="5" ids="55279,55280,55281,55282,55283"]

=> Case lâm sàng 3:

[gallery link="file" ids="116145,116146,116148,116149,116150,116151"]

=> Case lâm sàng 4:

[playlist type="video" ids="87756"]

* Vỡ nhãn cầu

– Vỡ nhãn cầu là một cấp cứu nhãn khoa có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như viêm nội nhãn sau chấn thương, giảm thị lực, nhãn viêm giao cảm, viêm màng não, áp xe não và thậm chí tử vong. Vỡ nhãn cầu cấp tính có thể xảy ra do chấn thương đụng dập hoặc chấn thương xuyên thấu vào mắt, việc chẩn đoán sớm và điều trị kịp thời là rất quan trọng để cải thiện tiên lượng.
– Các dấu hiệu và triệu chứng lâm sàng của vỡ nhãn cầu (sẽ thay đổi tùy theo áp lực nội nhãn) bao gồm: giảm thị lực, xuất huyết nội nhãn, áp lực nội nhãn thấp, hình dạng đồng tử không đều và độ sâu tiền phòng giảm hoặc mở rộng.
– Đặc điểm hình ảnh:
+ Đường bờ nhãn cầu không đều.
+ Giảm thể tích nhãn cầu.
+ Mất liên tục đường bờ nhãn cầu.
+ Tụ máu dịch kính, tụ máu tiền phòng, tụ máu sau nhãn cầu.
+ Khí nội nhãn, dị vật nội giãn.
+ Thay đổi độ sâu tiền phòng (khoảng cách từ mặt sau giác mạc tới mặt trước thủy tinh thể).

[gallery link="file" columns="5" ids="55546,55233,55291,55215,55187,55214,127918,156439,173608,174093"]

=> Case lâm sàng 1:

[gallery columns="5" link="file" ids="63077,63078,63079,63080,63081"]

=> Case lâm sàng 2:

[gallery link="file" columns="4" ids="122774,122775,122776,122777,122778,122779,122780,122781"]

=> Case lâm sàng 3:

[gallery link="file" ids="130403,130404,130405,130406,130407,130408"]

=> Case lâm sàng 4:

[gallery columns="4" link="file" ids="137393,137394,137395,137397,137398,137399,137400"]

=> Case lâm sàng 5:

[gallery link="file" columns="5" ids="145361,145362,145363,145364,145365"]

– Dị vật nhãn cầu, bóng khí nhãn cầu.

[gallery link="file" ids="156680,55191,55192,55232,156441,156442"]

=> Case lâm sàng 1:

[gallery link="file" ids="89797,89798,89799,89800,89801,89802"]

=> Cạm bẫy chẩn đoán:
– Dị tật Coloboma: là một lỗ hoặc khuyết tật của mống mắt. Hầu hết khe nứt có mặt từ khi mới sinh. Vị trí phía sau, gần lỗ thần kinh. Vị trí 1 bên hoặc 2 bên.

[gallery link="file" columns="5" ids="55304,55306,55303,55301,55302"]

– Biến dạng, đè đẩy nhãn cầu do khối máu tụ.

[gallery link="file" columns="2" ids="55216,156447"]

– Sử dụng bọt biển trong điều trị bong võng mạc.

[gallery link="file" columns="4" ids="55241,55244,55245,55246"]

– Dầu silicon trong điều trị bong võng mạc.

* Dị vật nhãn cầu

[gallery link="file" columns="4" ids="55292,55293,55193,55219,55194,55195,55196,55260,80060,80061,80062,80063"]

=> Case lâm sàng 1:

[gallery link="file" columns="4" ids="116854,116855,116856,116857"]

=> Case lâm sàng 2:

[gallery link="file" columns="5" ids="149704,149705,149706,149707,149708"]

=> Case lâm sàng 3:

[gallery link="file" ids="151439,151440,151441"]

– Cạm bẫy chẩn đoán
+ Vôi hóa đĩa thị
+ Mảng củng mạc, dải củng mạc

[gallery link="file" columns="5" ids="55198,55199,55200,55242,55261"]