Nấm Phổi | Bài giảng CĐHA

I. Đại cương

– Nấm phổi hay nấm phế quản phổi là sự tăng sinh của nấm ở đường khí-phế quản và trong mô phổi. Các loại nấm gây bệnh ở phổi có thể biểu hiện thành dịch hay nhiễm trùng cơ hội. Nhiễm nấm cơ hội thường gây bệnh viêm phổi do nấm ở những bệnh nhân bệnh lý bẩm sinh hay mắc phải ở hệ miễn dịch và các bệnh lý khác gây suy giảm sức đề kháng của cơ thể. Trong đó, Aspergillus và Candida là hai loại thường gặp nhất. Ngoài ra có một số loại nấm khác cũng gây bệnh ở người: Actinomyces, Streptothrix, Torula….
– Nấm Candida thuộc nhóm nấm men. Có nhiều loại nấm Candida: Candida albicans, Candida tropicalis…trong đó Candida albicans là hay gặp nhất. Nấm candida thường ký sinh ở đường tiêu hóa, các lỗ tự nhiên, ở da người và súc vật. Nấm candida có thể gây bệnh ở nhiều cơ quan khác nhau khi cơ thể suy giảm miễn dịch hay dùng khánh sinh phổ rộng kéo dài làm mất cân bằng vi khuẩn tạo điều kiện cho nấm phát triển.
– Có hơn 100 loài Aspergillus, nhưng phần lớn gây gây bệnh ở người là Aspergillus fumigatus. Nấm A. fugimatus tồn tại dưới hai dạng: dạng bào tử phát tán và dạng sợi nấm. Nấm phát triển ở môi trường tự nhiên trong đất, nước, động vật nhiễm bệnh. Aspergillus có thể gây bệnh cho nhiều cơ quan trong cơ thể người, trong đó chủ yếu là đường hô hấp. Bào tử nấm được hít vào phát triển thành sợi nấm thường sống khu trú ở đường hô hấp trên. Sau đó lan theo phế quản xuống phổi, ít khi lan theo đường máu.
– Những yếu tố thuận lợi cho nấm phổi Aspergillus:
+ Tổn thương có sẵn từ trước như giãn phế quản, apxe phổi, nhồi máu phổi, lao phổi, ung thư phổi.
+ Bệnh suy giảm miễn dịch
+ Nghiện rượu mạn tính, xơ gan, tiểu đường.

– Dạng tổn thương:
+ U nấm (Aspergilloma): là một khối gồm những thành phần sợi (nấm), fibrin, chất nhầy, và những mảnh tế bào nằm trong một hang phổi có sẵn hoặc một phế quản bị giãn (ví dụ: thứ phát sau lao, bệnh sarcoidosis, coccidioidomycosis, histoplasmosis, bệnh bụi phổi,…), khối u nấm có thể nằm tự do trong hang hoặc gắn vào thành hang bởi mô hạt, gọi là u Aspergillus thứ phát; u Aspergillus tiên phát thì hiếm gặp hơn. Bệnh nhân u nấm thường có hệ miễn dịch bình thường.

+ Viêm nấm Aspergillus dị ứng (Allergic Bronchopulmonary Aspergillosis – ABPA):
ABPA là một bệnh phổi mẫn cảm với kháng nguyên Aspergillus. Tỉ lệ mắc bệnh cao nhất ở lứa tuổi 40 – 50, thường gặp trên những bệnh nhân mắc hen phế quản cơ địa dị ứng từ lâu. Đặc điểm trong thay đổi bệnh học của ABPA là sự giãn của các phế quản trung tâm, thường kèm với nút nhầy. Các phế quản xa thường không bị ảnh hưởng. Về phương diện mô học, có sự thâm nhiễm vách phế quản bởi những cầu bào và bạch cầu đa nhân ái toan. Có thể có sự hình thành u hạt. Các mạch máu không bị tổn thương hoặc chỉ bị ảnh hưởng không quan trọng. Các sợi nấm Aspergillus áp sát nhưng không xâm lấn vào vách phế quản.

+ Viêm nấm Aspergillus xâm nhập (Invasive Aspergillosis):
Bệnh Aspergillus xâm nhập hầu như chỉ xảy ra ở bệnh nhân bị tổn thương hệ miễn dịch. Nó đặc biệt phổ biến ở những bệnh nhân giảm bạch cầu hạt có bệnh lý ác tính về huyết học (bệnh bạch cầu cấp và u limphô bào) và ở trẻ em có bệnh u hạt mãn tính. Rối loạn chuyển hóa trầm trọng và dùng steroid, kháng sinh, hay đọc tế bào kéo dài cũng có thể là những yếu tố thuận lợi. Thương tổn ngoài phổi thường ở các cơ quan có nhiều mạch máu, như thận, gan, lách, hệ thần kinh trung ương. Đặc biệt viêm nấm xâm nhập có thể phát triển ở bệnh nhân có hệ miễn dịch bình thường sau khi hít vào số lượng lớn bào tử nấm, tình trạng này được gọi là viêm nấm xâm nhập nguyên thủy.
Viêm nấm bán xâm nhập thường xảy ra ở bệnh nhân có tổn thương suy giảm miễn dịch độ thấp như: bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, dùng liều thấp corticoid kéo dài, nghiện rượu, lao, tiểu đường. Nguy cơ trên kết hợp với những bệnh nhân đã có bệnh phổi gây biến đổi cấu trúc phổi trước đó như lao, bệnh bụi phổi, điều trị xạ trị.

+ Viêm nấm phế quản tắc nghẽn (Obstructive bronchopulmonary aspergillosis): biểu hiện phổ biến ở bệnh nhân AIDS nhiễm nấm.

Tài liệu tham khảo

* Spectrum of Pulmonary Aspergillosis: Histologic, Clinical, and Radiologic Findings – Tomás Franquet, MD, Nestor L. Müller, MD, PhD
* Pulmonary Aspergillosis: What CT can Offer Before it is too Late! – Akhila Prasad, Kshitij Agarwal, Desh Deepak
* Semiinvasive Pulmonary Aspergillosis – CT and Pathologic Findings in Six Patients- Su Young Kim, Kyung Soo Lee, Joungho Han
* Pulmonary Aspergillosis: Imaging Findings with Pathologic Correlation – Suzanne L. Aquino, Stephen T. Kee
* Pulmonary Aspergillosis in Immunocompetent Hosts Without Underlying Lesions of the Lung: Radiologic and Pathologic Findings – Eun-Young Kang, Dae Hyun Kim, Ok Hee Woo
* Imaging Pulmonary Aspergillus – Pearls, Polemics and Differential Diagnosis – S. Davda, X.-Y. Kowa, E. K. Cheasty, Z. Aziz, S. Ellis, A. Balan; London/UK
* Role of imaging in the evaluation of aspergillosis – S. Elena Floriana, C. Moldoveanu, D. Negru, L. Moisii, A.-M. Alecsa-Lupu; Iasi/RO
* All the faces of Aspergillosis – T. González de la Huebra Labrador
* Pulmonary aspergillosis: spectrum of imaging manifestations on CT – S. Teixeira, P. G. J. Magalhaes, F. Matos, P. M. R. C. Patrão, A. Figueiredo, D. Silva; Viseu/PT
* Radiological Manifestations of Pulmonary Aspergillosis – C. Ball
* Imaging findings in pulmonary aspergillosis – S. Bennouna
* Pulmonary aspergillosis: what the radiologist needs to know – T. Zacharia , H. Firdaous, K. Anicette, B. Meryem, M. Maaroufi, T. Siham , M. Y. Alaoui Lamrani ; Fès/MA
* Pulmonary aspergillosis; a spectrum of CT findings – L. Koren, S. ALONSO, M. A. Sanchez-Nistal, D. Mandich, I. Daimiel Naranjo, G. Ayala; Madrid/ES
* A pictorial review on spectrum of radiological findings of pulmonary aspergillosis – S. Sultana , M. F. S. Shaukat, S. Hussain; Birmingham/UK
* Pulmonary aspergillosis: different aspects and tips – L. C. El Ouazzani, A. Jadib, S. youssef, H. Tabakh, A. Siwane, N. Touil, O. Kacimi, N. Chikhaoui
* Pulmonary fungal infections: Review of characteristic radiological appearances – A. J. Mantilla Pinilla, J. Arenas-Jimenez, E. Garcia Garrigos, B. Melero Romero, D. CAÑÓN MURILLO, M. Sirera Matilla; Alicante/ES