I. Đại cương
– Đa xơ cứng hay xơ cứng rải rác (Multiple Sclerosis – MS) là một chứng rối loạn não bộ và tủy sống với chức năng thần kinh bị giảm sút kết hợp với việc hình thành sẹo trên lớp phủ ngoài của các tế bào thần kinh. Trong nhiều trường hợp, các triệu chứng của MS bao gồm nhiều giai đoạn tê liệt khác nhau.
– Bệnh đa xơ cứng có những giai đoạn viêm lặp đi lặp lại phá hủy màng bọc myelin, một lớp bọc ngoài sợi thần kinh, để lại nhiều vùng mô sẹo (sự hóa cứng) dọc theo lớp phủ ngoài của các tế bào thần kinh. Tình trạng này dẫn đến việc làm chậm hoặc tắc đường truyền xung nhịp thần kinh ở vùng đó.
– Hiện người ta vẫn chưa biết nguyên nhân chính xác của căn bệnh MS. Các cuộc nghiên cứu cho thấy rằng bệnh cũng có thể do yếu tố môi trường mang lại. Tỷ lệ mắc phải căn bệnh này ở khu vực Bắc Âu, Miền Bắc Hoa Kỳ, Bắc Ú cao hơn so với các vùng khác trên thế giới. Tình trạng rối loạn này cũng có xu hướng xuất phát từ gia đình.
– Người ta cho rằng MS là một loại phản ứng miễn dịch bất thường có hướng chống lại hệ thần kinh trung ương. Loại kháng nguyên chính xác khiến các tế bào miễn nhiễm trở thành mục tiêu bị tấn công vẫn còn là một ẩn số.
– Tỷ lệ gần mắc bệnh ~ 1/100.000 người. Thường xảy ra ở phụ nữ nhiều hơn ở nam giới. Tình trạng rối loạn bắt đầu phổ biến nhất từ độ tuổi từ 20 đến 40 tuổi nhưng nó cũng xảy ra ở bất kỳ độ tuổi nào.
– Những triệu chứng của MS bao gồm suy yếu ở một hoặc nhiều chi, liệt một hoặc nhiều chi, run rẩy ở một hoặc nhiều chi, co thắt cơ (hiện tượng co thắt không kiểm soát được ở các nhóm cơ), cử động khác thường, tê liệt, tê buốt, đau đớn, mất thị lực, mất khả năng phối hợp động tác và cân bằng tư thế, mất trí nhớ hoặc không có khả năng phán đoán và mệt mỏi.
II. Lâm sàng
* Viêm thần kinh thị giác
– Viêm dây thần kinh thị giác là một dấu hiệu sớm, cổ điển, thường gặp nhất của đa xơ cứng. Điển hình biểu hiện một bên và bán cấp từ vài ngày đạt tối đa đến mức trầm trọng.
– Giảm thị lực là triệu chứng làm bệnh nhân đến khám đầu tiên. Khuyết thị trường, ám điểm thường xảy ra ở thị trường trung tâm, nhưng cũng có thể ảnh hưởng toàn bộ thị trường.
* Tổn thương tủy
– Triệu chứng tổn thương tủy là dạng thường thấy nhất trong đánh giá lâm sàng đa xơ cứng nhưng không phải là bắt buộc trong chẩn đoán. Nó có thể xảy ra thành đợt bệnh riêng rẽ hoặc phát triển chậm như dạng tiến triển từ từ mạn tính.
– Các tổn thương hủy myelin ở tủy không tuân theo giới hạn các vùng tưới máu. Bất kì hội chứng tổn thương tủy kinh điển nào cũng có thể xảy ra trong đa xơ cứng: liệt hai chân, liệt tứ chi, hội chứng nửa tủy, hội chứng tủy trung tâm, hội chứng phần trước, hội chứng phần sau,…
– Triệu chứng than phiền thường gặp nhất là mất cảm giác hoặc dị cảm khởi đầu ở một khoanh tủy nào đó lan dần xuống dưới, một hoặc hai bên, xảy ra do tổn thương bó cảm giác dài hay các sợi bắt chéo của nó. Rối loạn chức năng bó gai đồi thị là triệu chứng nổi bật nhất, gây giảm cảm giác đau và nhiệt bên đối diện. Tổn thương cột sau gây ra giảm cảm giác rung và cảm giác bản thể dưới tổn thương, người bệnh thấy cảm giác bó chặt quanh thân và có dòng điện chạy dọc sống lưng khi gập cổ.
– Các triệu chứng vận động thường xuất hiện trễ hơn. Tổn thương bó vỏ gai tạo ra hội chứng noron vận động trung ương kinh điển dưới mức tổn thương. Hội chứng nửa tủy gây ra yếu cơ, mất cảm giác rung cùng bên và mất cảm giác đau, nhiệt đối bên tổn thương.
* Tổn thương thân não
– Rối loạn chức năng thân não gặp khoảng 18-39% các trường hợp. Tổn thương mất myelin tại thân não gây rối loạn chức năng bó tháp và liệt các dây thần kinh sọ. Có thể đau nửa mặt và rối loạn cảm giác theo dây V hoặc liệt nửa mặt hoặc rối loạn chứ năng nuốt. Ngoài ra có thể liệt các dây vận nhãn III, IV, VI do các mảng xơ cứng ảnh hưởng tới nhân các dây này hoặc bó đi ra của chúng hoặc bó dọc giữa.
* Tổn thương tiểu não
– Do tổn thương đường dẫn truyền tiểu não- tiền đình, có thể gây rối tầm, mất liên động, run, nói khó kiểu tiểu não, giảm trương lực cơ. Rung giật nhãn cầu thường xuất hiện sớm và có xu hướng tồn tại dài ngày.
* Tổn thương đại não
– Tổn thương ở đại não có thể gây ra nhiều triệu chứng vận động và cảm giác khác nhau tùy vị trí và kích thước mảng xơ cứng.
* Các triệu chứng kịch phát
– Có thể gặp dị cảm theo kiểu dòng điện, châm chích, rung thoáng qua xảy ra theo khu vực. Cơn động kinh cục bộ hay thoáng qua xảy ra dưới 10%.
Tài liệu tham khảo
* Multiple Sclerosis – Bs. Lê Văn Dũng
* Multiple Sclerosis – Diagnosis and differential diagnosis – Frederik Barkhof, Robin Smithuis and Marieke Hazewinkel
* MRI in the evaluation of pediatric multiple sclerosis – Brenda Banwell, Douglas L. Arnold, Jan-Mendelt Tillema
* MRI differential diagnosis of suspected multiple sclerosis – J.J. Chen, F. Carletti , V. Young
* Multiple Sclerosis: The Role of MR Imaging – Y. Ge
* MR Imaging of Multiple Sclerosis – Massimo Filippi, Maria A. Rocca
* The many faces of the multiple sclerosis (MS) imaging – M. Grilli Wagnerová, H. Malikova; Praha/CZ
* Variants of Multiple Sclerosis: What radiologists need to know – A. P. Quispe Mauricio, A. Tenorio Gallardo, C. G. Linares Villavicencio
* Key points on MRI in Multiple Sclerosis – T. Zacharia , H. Firdaous, M. Y. Alaoui Lamrani
* The revised McDonald criteria in the diagnosis of multiple sclerosis (MS) – what has changed? – O. A. Westerland, S. C. Thust, A. Siddiqui; London/UK
* MR imaging of the spinal cord in multiple sclerosis – A. Rovira-Cañellas, C. Auger, R. Mitjana
* The great imitators of Multiple Sclerosis – I. Krotenkova, M. Krotenkova; Moscow/RU
* MRI in multiple sclerosis: current status and future prospects – Rohit Bakshi, MD, Alan J Thompson, MD, Maria A Rocca, MD
* Systematic imaging review: Multiple Sclerosis – Aparna Katdare and Meher Ursekar
* Advances in multiple sclerosis and its variants: conventional and newer imaging techniques – Timothy R Miller, Suyash Mohan, Asim F Choudhri
* MRI in the Diagnosis and Monitoring of Multiple Sclerosis: An Update – M P Wattjes, M D Steenwijk, M Stangel
* Magnetic Resonance Imaging in Multiple Sclerosis – Christopher C Hemond, Rohit Bakshi
* MRI mimics of multiple sclerosis – Esther Sánchez Aliaga, Frederik Barkhof
* MR imaging of multiple sclerosis – Massimo Filippi, Maria A Rocca
# Cập nhật nội dung bài viết & Case lâm sàng 15/5/2023
# Cập nhật nội dung bài viết & Case lâm sàng 28/1/2023
# Cập nhật nội dung bài viết & Case lâm sàng 11/12/2022
# Cập nhật nội dung bài viết & Case lâm sàng 26/9/2022
# Cập nhật nội dung bài viết & Case lâm sàng 28/11/2021